Söz Uçar Yazı Kalır - 3
NASIL YAZALIM?
Mustafa KOÇ
Bilgisayarlar ve klavye, yazma alışkanlıklarımızı deÄŸiÅŸtirdi. Neredeyse artık kalem ve kâğıda veda edeceÄŸiz. Teknolojinin verdiÄŸi olanaklarla daha kolay ve daha hızlı yazabiliyoruz. Bilgisayar ve internet, yazılanların paylaşılmasını ve yayılmasını daha da kolaylaÅŸtırdı. Ä°nternet bir bakıma insanların içindeki yazma aÅŸkını da alevlendirdi diyebiliriz.
Bilim adamları, okuma kadar yazmanın da insanı geliÅŸtirdiÄŸini söylüyorlar. Bu nedenle içinizde en küçük bir yazma isteÄŸi varsa bunu sakın bastırmayın ve yazın. Hatta çocuklarınızın zihin kapasitelerinin, muhakeme ve düÅŸünme yeteneklerinin geliÅŸmesi için onları da yazmaya teÅŸvik edin.
Yazı hem bir iletiÅŸim hem de bir öÄŸrenme aracıdır. Okurken yeni ÅŸeyler öÄŸrendiÄŸimiz gibi yazarken de öÄŸreniriz. Hepimiz, hayatımızın her döneminde mutlaka bir ÅŸeyler öÄŸrenmeye ihtiyaç duyarız. Zaten öÄŸrenme dediÄŸimiz ÅŸey, ömür boyu sürer gider. Bu yaÅŸa geldim, ben de kendimi hala öÄŸreneceÄŸi çok ÅŸey olan bir öÄŸrenci gibi görüyorum. ÖÄŸrenmekten korkmayın. ÖÄŸrenme, hayat kalitemizi artırır; görüntümüzü, konuÅŸmamızı, baÅŸkaları üzerindeki izlenimlerimizi etkileyecek deÄŸerler katar bize. O nedenle yazamayı da öÄŸrenmeli insan.
Evet, “Yazalım” diyoruz ve yazmayı özendiriyoruz. “Ä°yi ama ne yazalım?” derseniz gönlünüze kalmış; ne isterseniz onu yazın. Tam bir özgürlük alanı iÅŸte… Geriye ne kalıyor? “Nasıl yazalım?” konusu... Ä°ÅŸte bu yazıda özellikle bilgisayarda yazarken teknik olarak nelere dikkat edilmesi gerektiÄŸi üzerinde durulacak.
Bu yazıda sizlere “Nasıl yazalım?” sorusuna yardımcı olacak bazı temel kuralları kısaca anlatmak istiyorum. Çünkü yazdıklarımızın okunması, ilgi çekmesi ve kolay anlaşılması için birkaç tane yazma kuralına dikkat etmek yeterli olacak. Bunların çoÄŸunu zaten biliyorsunuz; ama hatırlatmak ve pekiÅŸtirmek için bazılarını bir kere daha tekrar etmekte yarar gördüm.
Yazmaya karar verdiÄŸinizde, yazdıklarınızın daha kolay ve daha zevkle okunabilmesi önemli. Elbette yazmanın da bazı kurallları var. Yazarken bunlara dikkat etmek zamanla hatasız yazılar yazamaya ulaÅŸtırır insanı. Daha okunaklı yazabilmenin o kadar zor olmadığını söylemek isytiyorum. Bu nedenle yazacak bir ÅŸeyleri olan herkesi yazmaya davet ediyorum.
Bu çaÄŸrım sadece öÄŸrencilere deÄŸil; onlar zaten hayatlarını okuyarak ve yazarak sürdürüyorlar. Ama daha çok yazmanın, kendi cümlelerimizle, kendi sözcüklerimizle bir ÅŸeyler yaratmanın ayrı bir keyfi de vardır. Bir yetiÅŸkin olarak çekinmeden siz de yazın ve içinizdeki yazarı açığa çıkarın.
Ne yazdığımız kadar, nasıl yazdığımızın da önemli olduÄŸunu söylemiÅŸtim. Ä°çeriÄŸinde çok önemli ve çok güzel ÅŸeyler söylesek bile görünüÅŸte bazı temel yazma kurallarına uymayan yazılar, okuyucuyu olumsuz etkileyebilir. Demem o ki içerik kadar biçim de önemli oluyor.
Elbette hatalar yapacağız; ama zamanla daha iyisini yazabilmek için bunlar cesaretimizi kırmamalı. Åžimdi artık “Nasıl yazalım?” sorusuna cevap arayabiliriz.
Klavye ile yazarken nelere dikkat etmeliyiz?
- En temel konu noktalama iÅŸaretleri. Her cümlenin büyük harfle baÅŸlamasını ve cümlenin sonuna daima nokta konmasını söylemeye bile gerek yok. Ä°nsan ve yer adları gibi özel isimleri de büyük harfle baÅŸlatırsanız okuyana yardım etmiÅŸ olursunuz.
- Nokta, virgül, soru iÅŸareti gibi iÅŸaretleri cümlenin hemen sonuna boÅŸluk bırakmadan koyalım. Örnek: “Güzel ÅŸeyler yazmayı öÄŸreniyorum .” yanlış; çünkü noktadan önce boÅŸluk bırakılmış. DoÄŸrusu: “Güzel yazmayı öÄŸreniyorum.” Yani noktadan önce boÅŸluk olmaz; boÅŸluk noktalama iÅŸaretinden sonra verilir. Bu kural bütün moktalama iÅŸaretleri için geçerlidir.
- Yazıda her sözcükten sonra ve her noktalama iÅŸaretinden sonra mutlaka boÅŸluk çubuÄŸuna basarak bir karakter boÅŸluk bırakmalıyız. Örnek:
“Eve ekmek,gazate aldım.Cebimdeki para bitti.” yanlış.
Çünkü noktalama iÅŸaretlerinden sonra boÅŸluk bırakılmamış. Bilgisayar, ayrılmayan “ekmek,gazete” ve “aldım.Cebimdeki” gibi sözcük gruplarını bir tek sözcük olarak algılar. Virgülden ve noktadan sonra bir karakter boÅŸluk bırakılacak. DoÄŸrusu ÅŸöyle: “Eve ekmek, gazete aldım. Cebimdeki para bitti.”
- Telefondaki Messenger, Whatsapp gibi yazışma uygulamalarıyla ortaya çıkan yazma kültürü dilimizi tehdit ediyor. “Selam” yerine “slm”, “merhaba” yerine “mrb” gibi sesli harfleri yazmayarak anlaÅŸmanın yaygınlaÅŸması ilerde dil için nelere sebep olabilir bilemiyorum. Sosyal medyada hızlı ve pratik yazışmak, cep mesajlarında da az karakter kullanmak için hoÅŸ görülse bile mektuplarda ve diÄŸer yazılarda buna yer vermemek daha doÄŸru.
- Yazıda vurgulanması gereken sözcükler varsa onları ya “tırnak” içine alalım ya da koyu (bold) (yani kalın) olarak yazalım.
- Paragraflar yazıdaki anlam karmaÅŸasını önler. Konuyu deÄŸiÅŸtirirken klavyede “enter” tuÅŸuna basarak satır başı yaparız. Böylece alt satırda yeni bir paragraf baÅŸlatmış oluruz.
- Kısa cümleler daha kolay anlaşılır. Bazı uzun cümleler, anlamayı zorlaÅŸtırır ve cümlede anlam bozukluÄŸuna neden olur. Uzun cümle kullanmak gerekiyorsa cümle düzenine dikkat edelim.
- Yazıda noktalama iÅŸaretlerini gereksiz yere kullanmayalım. Gereksiz virgüller, yan yana konan soru iÅŸaretleri ve ünlemler, sayısız noktalar, tırnak ve parantezler, hele hele boÅŸluk çubuÄŸuna çok basarak gereksiz boÅŸluk bırakmalar, yazının görüntüsünü bozar. Sözcükler arasında ve noktalama iÅŸaretlerinden sonraki sadece tek boÅŸluk dışında yazıda boÅŸluklara yer vermeyelim. Örnek: “Sınavdan çıkınca annemin yüzündeki ifade beni etkiler!!!!!!!………” yerine “Sınavdan çıkınca annemin yüzündeki ifade beni etkiler.” yazmalıyız.
- Soru soran cümlelerin sonuna soru iÅŸareti koyalım. Ayrıca soru sorarken kullanılan “mi” takısını da sözcükten ayrı yazalım. “Bu yazıyı beÄŸendin mi? Sana ne yazmamı istersin? Kimi gördün?”
- KonuÅŸma cümlelerini anlatım cümlelerinden ayırmak için ya konuÅŸma çizgisi ( - ) ya da tırnak “ “ iÅŸareti kullanalım. Böylece, nerede konuÅŸulduÄŸu, nerede soru sorulduÄŸu, nerede cevap verildiÄŸi belli olur; yazımız rahatça okunur ve kolay anlaşılır.
- Yazdıklarınızı BÜYÜK HARFLERLE yazmayın. Büyük harflerle yazmak, okumayı zorlaÅŸtırır. Ayrıca bir yerde, bunun saygısızlık ve kabalık olarak kabul edildiÄŸini de okumuÅŸtum. Cümle içinde özellikle vurgulamak istediÄŸiniz sözcüklerde koyu harfleri veya tırnak iÅŸaretini kullanın. Büyük harfleri, yalnız cümle başında, özel isimlerin ilk harfinde, konu baÅŸlıklarında ve kısaltmalarda kullanın.
- Yazılarda en çok karşılaşılan yazma yanlışı “de”, “ki” sözcüklerinin benzer eklerle karıştırılmasıdır. Bu yanlışlık daha çok ayrı yazılanlarda görülüyor. Örnek: Sende gel.” deÄŸil; “Sen de gel.” olacak. “Baktımki uyuyor.” deÄŸil, “Baktım ki uyuyor.” olacak. Çünkü bunlar ayrı bir sözcüktür. “Seninki, ondaki; bahçede, okulda” zaten bitiÅŸik yazılacak; çünkü burada "de" ve "ki" ek olarak kullanılmıştır. (*)
- Son olarak, bilgisayarınızda Türkçe klavye sorunu yoksa “ı” yerine “i”; “ÄŸ” yerine “g”; “ÅŸ” yerine “s”; “ü” yerine“u”; “ö” yerine de “o” harfi yazmayalım. Bu beÅŸ harf Ä°ngilizcede olmadığı için daima sorun oluyor ve Türkçe karakterler yerine onların Ä°ngilizce benzerlerini yazmak zorunda kalıyoruz. Çünkü belli ki teknolojiyi üretenler dünyaya Ä°ngilizce’yi ve Ä°ngilizce harfleri egemen kılmayı düÅŸünüyor. Bilgisayarları biz bulsaydık, belki bu beÅŸ Türk harflerini herkes tanıyacaktı. Teknoloji geliÅŸtikçe buna benzer sorunlara yine de bir çözüm bulunacaktır. Bazıları, Türkçe karakterlerle yazabildikleri halde yine böyle yazmayı tercih ediyor; etmemeli… (**)
Bilinmesi gereken baÅŸka kurallar da var tabi ama bu kadarıyla bile daha düzgün yazılar yazılabilir.
Bu yazıyı sonuna kadar okuyan herkese teÅŸekkür ediyorum. Bu, dil sevgisini ve baÅŸkalarına duyulan saygıyı da gösterir. Daha güzel bir Türkçeyle yazabilmek öÄŸrenci olarak da yurttaÅŸ olarak da hepimizin görevi. Dilimizi doÄŸru kullanırsak Türkçemize de sahip çıkmış oluruz.
Unutmayalım ki bizleri bir arada tutan en önemli çimento, konuÅŸtuÄŸumuz ortak dildir. Onu, okurken de yazarken de doÄŸru kullanmalı ve dilimizi önemsemeli ve sevmeliyiz. Çünkü Türkçeyi sevenler, Türkiye’yi de sever…
Duygularınızı, düÅŸüncelerinizi ve anılarınızı yazın. Bilin ki yazma becerisi, yazdıkça ve yazmayı sevdikçe geliÅŸir.
Herkese bitmez bir yazma sevgisi diliyorum.
NOTLAR:
(*) Ek olanlar bitiÅŸik; sözcük olarak kullanılanlar ayrı yazılacak. Bu yanlışlığı yapmamak için ÅŸöyle pratik bir çözümden yararlanabilirsiniz:
EÄŸer ayrı yazılması gereken “de” ya da “ki”, cümleden çıkarılırsa cümle bozulmaz. Ama bitiÅŸik yazılması gereken “de” ya da “ki” eki, sözcükten çıkarılırsa cümlenin anlamı bozulur. Çünkü ekler, sözcüÄŸün bir parçası olarak kullanılmıştır; ekler sözcüÄŸün cümlede anlam kazanmasını saÄŸlar. Bu nedenle cümlenin tamamlayıcısıdır; ekler çıkarıldığında cümlenin anlamı bozulur.
Bu ÅŸekilde siz de test edebilirsiniz.
(**) Size “ı” yerine “i”; “ÄŸ” yerine “g”; “ÅŸ” yerine “s”; “ü” yerine “u”;“ö” yerine de “o” harfi yazılmış bir yazı gelirse bunu TürkçeleÅŸtirmeye yarayan bir site var. Bu site yardımıyla internet ortamında bozuk çıkan birçok Türkçe karakter sorununu çözebilirsiniz:
http://www.turkcekarakter.com/
Bu siteye girerek bozuk yazıları tamamen Türkçe karakterlere çevirebilirsiniz. Bozuk metin çok uzun deÄŸilse metnin tamamını; uzunsa parça parça sitedeki metin kutusuna kopyala yapıştır yöntemiyle ekleyin ve düzeltmeyi gerçekleÅŸtirin./
***
